Xuất khẩu viên nén gỗ hiện đang trên đà tăng nhờ nhiều yếu tố thuận lợi từ thị trường thế giới. 6 tháng đầu năm 2023, xuất khẩu viên nén ước đạt 1,85 triệu tấn, kim ngạch ước gần 300 triệu USD. Hàn Quốc và Nhật Bản là 2 thị trường tiêu thụ viên nén lớn nhất của Việt Nam.
Xuất khẩu viên nén gỗ lớn thứ 2 trên thế giới
Việt Nam hiện là quốc gia sản xuất viên nén lớn thứ hai trên thế giới, chỉ sau Mỹ, theo Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam (VIFOREST). Hầu hết các viên nén được sản xuất tại Việt Nam được xuất khẩu với trên 95% lượng xuất khẩu đi vào Hàn Quốc và Nhật Bản để sử dụng làm nguyên liệu đầu vào cho sản xuất điện. Một số nhỏ được sử dụng trong nước làm nguyên liệu chất đốt cho các lò hơi và lò sấy. Từ năm 2013 đến năm 2022, lượng và giá trị xuất khẩu viên nén của Việt Nam đã tăng đáng kể, với mức tăng lần lượt là 28 và 34 lần.
Theo báo cáo của Tổng cục Hải quan, vào năm 2022, Việt Nam đã xuất khẩu 4,9 triệu tấn viên nén gỗ, đem lại kim ngạch trị giá 0,79 tỉ USD. Trong 6 tháng đầu năm 2023, dự kiến lượng xuất khẩu viên nén sẽ đạt 1,85 triệu tấn, tương đương với kim ngạch gần 300 triệu USD. Việt Nam hiện là nguồn cung chính cho Hàn Quốc với tỷ lệ chiếm tới 80% trong tổng nhu cầu sử dụng của thị trường này. Trong 6 tháng đầu năm 2023, lượng xuất khẩu viên nén của Việt Nam sang Hàn Quốc dự kiến đạt khoảng 0,8 triệu tấn. Tuy nhiên, giá của sản phẩm này đã trải qua sự biến động mạnh vào các tháng đầu năm 2023.
Giá nhập khẩu xuất khẩu thấp nhất (FOB Việt Nam) đã giảm xuống chỉ còn 78 USD/tấn vào tháng 4/2023. Điều này đã gây ảnh hưởng tiêu cực đến một số doanh nghiệp viên nén Việt Nam, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ không có tiềm lực về tài chính và phải ngừng sản xuất. Tuy nhiên, sau đó, giá xuất khẩu bắt đầu tăng dần và đã đạt mức khoảng 110 USD/tấn vào đầu tháng 7 và có xu hướng tiếp tục tăng.
Đang có xu hướng tăng giá nhập khẩu viên nén từ Việt Nam vào Hàn Quốc do giá nguyên liệu sản xuất viên này tại Việt Nam tăng. Việt Nam hiện chiếm 80% tổng lượng nhập khẩu viên nén của Hàn Quốc. So với nguồn nguyên liệu sản xuất viên nén xuất khẩu sang Nhật Bản (chủ yếu là gỗ từ nguồn rừng trồng trong nước, có chứng chỉ FSC), nguồn nguyên liệu cho viên nén xuất khẩu sang Hàn Quốc chủ yếu là các sản phẩm phụ của ngành chế biến đồ gỗ (mùn cưa, dăm bào, đầu mẩu…).
Vì các doanh nghiệp chế biến đồ gỗ xuất khẩu tập trung chủ yếu ở miền Đông Nam Bộ, nơi mà các doanh nghiệp sản xuất viên nén xuất khẩu sang Hàn Quốc cũng tập trung. Thị trường đầu ra của các sản phẩm gỗ đã giảm mạnh, dẫn đến sự giảm sâu về nguồn sản phẩm phụ từ chế biến. Trong khi đó, cầu tiêu thụ viên nén tại Hàn Quốc không giảm, dẫn đến sự cạnh tranh giữa các công ty sản xuất và đẩy giá nguyên liệu viên nén lên cao. Dự kiến đến hết năm 2023, Việt Nam sẽ xuất khoảng 1-1,5 triệu tấn viên nén vào thị trường này.
Có thể thấy rằng nhu cầu cho viên nén từ Hàn Quốc đang tăng trở lại. Tuy nhiên, các doanh nghiệp Hàn Quốc đã thay đổi cách mua hàng của họ nhiều. Thay vì mua theo các lô hàng đấu thầu số lượng lớn, họ hiện tại chia nhỏ lô hàng đấu thầu và mua với số lượng nhỏ hơn (theo tháng) để giảm áp lực giá cả và hàng tồn kho.
Thị trường Nhật Bản có độ ổn định cao cả về lượng và giá
Thị trường Nhật Bản được cho là ổn định hơn so với thị trường Hàn Quốc, đặc biệt là trong việc xuất khẩu gỗ sang Việt Nam. Các đơn hàng dài hạn thường có mức giá dao động từ 145 đến 165 USD/tấn (FOB Việt Nam). Ngoài ra, các doanh nghiệp Nhật Bản cũng thực hiện các hợp đồng ngắn hạn với một số nhà cung ứng Việt Nam, với giá thấp hơn khoảng 125 USD/tấn (FOB) nhưng chất lượng tương đương sản phẩm xuất theo các hợp đồng dài hạn.
Trong 5 tháng đầu năm 2023, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Nhật Bản đạt 151 triệu USD với lượng viên nén là 0,87 triệu tấn. So với cùng kỳ năm trước, lượng xuất giảm 5,7% nhưng kim ngạch tăng 19,7%. Hiện tại, Việt Nam đã xuất khẩu khoảng 1 triệu tấn viên nén sang Nhật Bản.
Dự đoán rằng nhu cầu sử dụng viên nén tại Nhật Bản sẽ tăng đáng kể trong tương lai. Thông tin từ các doanh nghiệp cho thấy, hiện nay Nhật Bản tiêu thụ khoảng 8 triệu tấn viên nén mỗi năm, trong đó 40-50% là từ vỏ hạt cọ dầu và phần còn lại (50 – 60%) là từ gỗ. Dự kiến đến năm 2030, nhu cầu viên nén tại Nhật Bản sẽ tăng lên 20 triệu tấn, trong đó khoảng 13-15 triệu tấn là từ gỗ và phần còn lại là từ hạt cọ dầu.
Có tiềm năng để mở rộng sử dụng viên nén tại Nhật Bản trong tương lai, điều này mang lại cơ hội lớn cho các doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là những doanh nghiệp có nguồn nguyên liệu đầu vào ổn định và có chứng chỉ bền vững, cùng với nhà máy sản xuất quy mô và quản lý bài bản.
Theo đánh giá của các chuyên gia, xuất khẩu viên nén gỗ đang có xu hướng tăng do nhiều yếu tố thuận lợi từ thị trường toàn cầu. Dự báo nhu cầu tiêu thụ viên nén trên thế giới sẽ tăng đến 250% trong thập kỷ tới, đạt mức 36 triệu tấn so với 14 triệu tấn vào năm 2017. Trong những năm gần đây, nhu cầu tiêu thụ chủ yếu tăng ở các quốc gia châu Âu, Nhật Bản và Hàn Quốc.
Có cơ hội cho ngành viên nén Việt Nam mở rộng thị trường khi cầu tiêu thụ tại Việt Nam đang tăng nhanh do Chính phủ đang nỗ lực giảm phát thải khí nhà kính và sử dụng năng lượng sạch, bao gồm viên nén để thay thế than trong sản xuất năng lượng. Điều này được ưu tiên trong việc quy hoạch Điện VIII với mục tiêu phát triển nguồn năng lượng tái tạo, bao gồm điện sinh khối để thay thế điện than có mức phát thải cao. Do đó, nhu cầu sử dụng viên nén trong thị trường nội địa có thể mở rộng rất nhanh trong tương lai.
